آیا تاکنون با مراحل ساخت ساختمان مواجه شده‌اید یا دوست داشتید بدانید یک ساختمان چطور ساخته می‌شود و چه مراحلی باید طی شود تا یک سازه ساختمانی کامل شود؟ در این مقاله، خلاصه مراحل ساخت ساختمان و انواع سازه‌های ساختمانی را بررسی می‌کنیم؛ پس با ما همراه باشید.
انواع روش ساخت ساختمان
جدول محتوای مقاله
برای این‌که مراحل ساخت ساختمان را به‌خوبی درک کنید، باید در ابتدا با انواع سازه‌های ساختمانی آشنا شوید. روش‌های ساختمان‌سازی مختلفی در ایران وجود دارند که در این مقاله آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
مراحل ساخت ساختمان بنایی
سازه‌های بنایی معمولاً شامل ساختمان‌های کوچک و حداکثر دو طبقه است که اسکلت اصلی آن‌ها آجری است و در سقف هم از پروفیل‌های فولادی و آجری به‌صورت طاق ضربی استفاده می‌شود. گاهی هم از سقف تیرچه بلوک برای این سازه‌ها استفاده می‌شود. در سازه‌های بنایی برای مقابله با نیروهای جانبی مانند زلزله از شناژهای روی کرسی چینی و زیر سقف استفاده می‌شود. مراحل ساخت ساختمان بنایی شامل ساخت دیوارهای حمال است که در طبقات مختلف روی هم سوار می‌شوند و جداکننده‌های فضا هم بیشتر دیوار حمال هستند. عرض این دیوارها نباید کمتر از 35 سانتی‌متر باشد.
مراحل ساخت ساختمان بتنی
همان‌طور که از اسم آن مشخص است، متریال اصلی این سازه‌ها بتن است که استحکام و مقاومت خوبی دارند. این سازه بتنی که با بلوک بتنی سبک ساخته می شود در تمام شرایط آب‌وهوایی مقاومت بالایی دارد و اگر ساخت ساختمان بتنی به‌درستی انجام شود، نم و رطوبت هم استحکام ساختمان را تهدید نمی‌کند. به‌این‌ترتیب این سازه‌ها در مقایسه با سایر سازه‌ها طول عمر بیشتری دارند. آرماتور، بتن و قالب در سازه‌های بتنی از قابلیت شکل‌پذیری برخوردار است. درنتیجه اعضای سازه بتنی را می‌توان در مقاطع مختلف اجرا کرد. هم‌چنین همگن‌بودن اتصال تیر و دیافراگم در این سازه‌ها از دیگر شاخصه‌های آن‌هاست.
از دیگر ویژگی‌هایی که می‌توان به آن اشاره کرد، مقاومت آن‌ها در برابر آتش‌سوزی و صلبیت بیشتر در مقایسه با سازه فلزی است. طراحی و اجرای این سازه‌ها حتماً باید توسط یک مهندس تحصیل‌کرده انجام شود و برخلاف سازه‌های بنایی تنها به‌واسطه تجربه نمی‌توان از پس مهندسی این سازه‌ها برآمد. در این سازه‌ها آرماتوربندی و قالب‌بندی کاملاً تخصصی است. به‌علاوه بتنی که استفاده می‌شود، باید مدام آزمایش شود. پس باید در نزدیکی ساختمان به آزمایشگاه خاک هم دسترسی داشته باشید.
مراحل ساخت و ساز ساختمان اسکلت فلزی
در ساخت ساختمان فلزی اصلی‌ترین متریال فلز فولاد است که در آن از اتصالات پیچی، جوشی و پرچی استفاده می‌شود. این سازه خیلی سریع‌تر از ساختمان‌های بنایی و بتنی ساخته می‌شود. چراکه اسکلت‌های فلزی از قبل مونتاژ شده و آماده هستند. به‌علاوه اسکلت باید هم‌زمان و بدون وقفه اجرا شود. درنتیجه ساختمان با سرعت بیشتری ساخته می‌شود. هم‌چنین در حین اتصال تیر و ستون در سازه فلزی می‌توان تعداد طبقات را بیشتر کرد؛ به همین دلیل امکان ساختن ساختمان اسکلت فلزی با تعداد طبقات زیاد وجود دارد.
اگر آیین‌نامه‌های اجرایی و اصول فنی در ساختمان اسکلت فلزی رعایت شود، باید ضوابط مربوط به اتصال دیافراگم سقف و تیرهای باربر هم رعایت شده و پوشش ضد زنگ هم لحاظ شود. می‌توان ادعا کرد که سازه‌های فولادی از مقاومت و دوام بیشتری برخوردار هستند. با وجود تمام مزایایی که برای این سازه عنوان کردیم، ساختمان فلزی مشکلاتی هم دارد. گاهی شرایط آب‌وهوایی سبب می‌شود کیفیت جوش عوض شده و سرعت زنگ‌زدگی بیشتر شود. پس شرایط آب‌وهوایی در زمان جوش باید مناسب باشد. زنگ‌زدگی ناشی از اکسیدشدن فلز به‌مرور زمان سطح مقطع فلز را کمتر می‌کند و پوسیدگی عمیق‌تر می‌شود. درنتیجه مقاومت سازه در برابر بارهای وارده کمتر می‌شود. به‌علاوه شکل اسکلت در آتش‌سوزی و حرارت بالا تغییر می‌کند و درنهایت سبب تخریب سازه می‌شود.
سازه صنعتی
سازه صنعتی برخلاف موارد قبلی سازه مستقلی نیست؛ چراکه اسکلت بتنی، اسکلت فلزی یا ترکیبی از این دو است. برای ساخت سازه صنعتی از روش‌هایی مانند LSF، TCF، ICF و B & N استفاده می‌شود.
سازه چوبی
در کشورها و شهرهایی که قیمت چوب در آن‌ها کمتر است، از چوب در ساخت ساختمان استفاده می‌کنند؛ مثلاً در شهرهای جنوب کشور اتریش یا برخی ایالت‌های آمریکا، خانه‌ها از چوب ساخته می‌شوند، اما در ایران منابع چوب کمتر است و امروزه تنها اتاق‌ها یا کلبه‌های کوچک در باغ‌ها و ویلاها با چوب ساخته می‌شوند.
مراحل ساخت ساختمان از صفر تا صد
در سال‌های اخیر ساختمان‌سازی در کشورهای مختلف تغییرات زیادی داشته است و مهندسان رویکردهای متفاوتی برای تکمیل‌کردن یک سازه داشته‌اند که این رویکردها همه یک هدف مشترک داشته‌اند و آن هم صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌های عمرانی بوده است. از سوی دیگر صاحبان پروژه سعی داشته‌اند به‌کمک پیشرفت تکنولوژی، از تجهیزات بهتر و مصالح باکیفیت‌تری استفاده کنند.
بنابراین علم روز دنیا را برای بازدهی بیشتر و کیفیت بهتر به خدمت گرفته‌اند و سازندگان هم با کمال میل از این امکانات استفاده می‌کنند. مراحل ساخت یک ساختمان مسکونی در تمام شهرهای دنیا اصول و قواعد مشترکی دارد؛ برای مثال نمی‌توان از پی یک بنا چشم‌پوشی کرد و این مرحله باید در تمام ساختمان‌ها اجرا شود. در این مقاله، مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مراحل ساخت ساختمان بررسی شده است.
مرحله اول: پی‌گذاری ساختمان
پی‌گذاری یا پی‌سازی یکی از مراحل مهم در ساختمان‌سازی است که برای بنیه قوی ساختمان انجام می‌شود. پی‌ها قسمت‌هایی از ساختمان هستند که نیروهای واردشده به ساختمان را به زمین منتقل می‌کنند؛ به این ترتیب ارتعاشات در ساختمان کمتر می‌شود و سازه محکم‌تر خواهد بود. برای پی‌سازی باید ابتدا گودبرداری انجام شود. گودبرداری هم به این معناست که شما حجم زیادی از خاک را از زمین برمی‌دارید و گودالی عمیق و بزرگ می‌کنید که تمام زمین تحت ساخت را پوشش می‌دهد و عمق آن هم حداقل نیم متر است.
اگر ارتفاع ساختمان بیشتر باشد، عمق گودبرداری هم افزایش می‌یابد، اما اگر ساختمان تنها چند طبقه باشد، گودبرداری به‌اصطلاح سطحی صورت می‌گیرد. این نوع گودبرداری حتی با بیل و کلنگ و به‌صورت دستی هم انجام می‌شود، اما برای ساختمان‌های بزرگ‌تر و بلندتر مانند برج‌ها، به گودبرداری عمیقی نیاز است که باید با بیل مکانیکی و ماشین‌آلات حفاری انجام شود. گودبرداری تا جایی انجام می‌شود که نگرانی درباره نشست‌های احتمالی زمین وجود نداشته باشد. در این حالت به‌اصطلاح گفته می‌شود گودبرداری تا زمین بکر انجام شده است.
بعد از گودبرداری نوبت پی‌ریزی است که در آن بنای اصلی به‌طور مستقیم با خاک تماس پیدا نمی‌کند بلکه یک لایه سیمان که به‌اصطلاح به آن سیمان مگر گفته می‌شود، قرار داده شده و سپس پی‌ها روی آن کار می‌شود. این کار سبب می‌شود احتمال فرسایش و خوردگی پی‌ها کمتر شود. در مرحله بعد نوبت به اجرای نقشه می‌رسد.
مرحله دوم: آرماتوربندی ساختمان
آرماتوربندی نیز از مراحل حساس ساختمان‌سازی است. اگر این کار را به‌درستی انجام ندهید، ساختمان همیشه در خطر است. تمام نیروهایی که به بتن وارد می‌شود، به دو دسته فشاری و کششی تقسیم می‌شوند. استحکام فشاری بتن نوعی از مقاومت است که در آن بتن در برابر نیروهای وارده عمود از خود نشان می‌دهد. استحکام کششی هم عکس‌العملی است که بتن در برابر نیروهای رفت و برگشتی از خودش نشان می‌دهد. بتن استحکام فشاری زیادی دارد، اما نیروهای کششی استحکام آن را تهدید می‌کنند.
آرماتوربندی به‌عنوان یکی از مراحل ساخت آپارتمان دقیقاً به همین منظور انجام می‌شود تا مقاومت کششی بتن زیاد شود. در آرماتوربندی میلگردها به‌وسیله جوش یا بست فلزی کنار هم قرار داده می‌شوند و استحکام کششی بتن زیاد می‌شود. درحقیقت تمام نیروهای کششی وارده به ساختمان به میلگردها وارد می‌شود. برای ساختمان‌های بتنی کوچک آرماتورهایی با قطر 12 میلی‌متر یا کمتر به کار می‌رود. درحالی‌که در ساختمان‌های بتنی بزرگ‌تر، میلگردهای 13، 16 و 20 میلی‌متری استفاده می‌شوند.
مرحله سوم: اسکلت‌بندی
بیشترین تفاوت ساخت ساختمان به‌صورت بتنی یا فلزی در همین مرحله مشخص می‌شود.
اسکلت‌بندی برای سازه بتنی
این مرحله یکی از مهم‌ترین مراحل ساخت ساختمان و بتن‌ریزی است که در ساختمان‌های بتنی انجام می‌شود و در آن قطعات چوبی یا فلزی به‌عنوان قالب برای شکل‌دادن به بتن استفاده می‌شوند. در روند بتن‌ریزی ابتدا بتن نرم است و احتمال فروپاشی آن وجود دارد، اما قالب‌بندی کمک می‌کند تا بتن شکل خودش تا زمان سخت‌شدن نگه دارد. در این مرحله قالب‌ها باید با دقت بیشتری نصب و محکم شوند. در غیر این صورت در زمان کار در اثر فشارهای واردشده باز می‌شوند و عملیات بتن‌ریزی خراب می‌شود.
در ایران بیشتر از قالب‌های چوبی استفاده می‌شود. در زمان بتن‌ریزی سطح چوب‌ها با روغن چرب می‌شود تا در حین عملیات بتن‌ریزی بتن به چوب نچسبد. این کار سبب می‌شود چوب خیسی بتن را نخورد و بتن به‌صورت اصولی سخت شود. قالب‌گیری در میان مراحل ساخت ساختمان از حساسیت بالایی برخوردار است. اگر در حین قالب‌بندی روغن به آرماتورها برسد، بتن و میلگردها به هم نمی‌چسبند و ساختمان مقاوم نخواهد بود. از سوی دیگر قالب‌بندی هر قسمت از ساختمان به روش خاص خودش انجام می‌شود. مثلاً قالب‌بندی ستون‌ها، پی‌ها، تیرهای اصلی و سقف هرکدام سازوکار خود را دارند. در ادامه مراحل ساخت ساختمان بتنی از ابتدا تا انتها بیان شده است:
- تخریب
- گودبرداری
- اجرای بتن مگر
- اجرای نقشه
- آرماتوربندی فوندانسیون، آرماتورهای ریشه یا انتظار، متصل‌کردن شبکه میلگرد ستون به ریشه ستون
- قالب‌بندی فوندانسیون
- بتن‌ریزی فوندانسیون
- اجرای ستون، آرماتوربندی ستون، قالب‌بندی ستون، بتن‌ریزی ستون
- اجرای تیرها
- اجرای سقف
- اجرای پله
- بتن‌ریزی تیر، سقف و راه‌پله
- عملیات سفت‌کاری
- عملیات نازک‌کاری
- اسکلت فلزی
اگر بخواهید از اسکلت فلزی استفاده کنید، دیگر نیازی به مراحل بالا ندارید؛ چراکه کل استخوان‌بندی ساختمان به‌وسیله جوش‌خوردن تیرها و ستون‌های فولادی شکل می‌گیرد. اسکلت فلزی در مقایسه با اسکلت بتنی برتری زیادی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کاهش وزن ساختمان، خاصیت ارتجاعی بیشتر، روند راحت‌تر رفع نواقص پیش‌آمده بدون آسیب‌دیدن مصالح و سرعت ساخت بیشتر اشاره کرد.
مراحل ساخت ساختمان فلزی از ابتدا تا انتها
در این سازه فوندانسیون مهم‌ترین بخش کار است و از نشست زمین و بروز فشار جلوگیری می‌کند. فوندانسیون انواع مختلفی دارد که شامل اسکلت فلزی برحسب نوع مصالح و اسکلت فلزی برحسب سیستم تولید نقطه‌ای است.
مراحل اجرای فوندانسیون اسکلت فلزی
مرحله اول: خاک‌برداری
مرحله دوم: اجرای نقشه فوندانسیون اسکلت فلزی
مرحله سوم: گودبرداری محل فوندانسیون
مرحله چهارم: اجرای بتن مگر
مرحله پنجم: آرماتوربندی
مرحله ششم: قالب‌بندی فوندانسیون اسکلت فلزی
مرحله هفتم: اجرای بیس پلیت یا صفحه زیرستونی
مرحله هشتم: اجرای بتن‌ریزی
مرحله نهم: اجرای اسکلت فلزی
سقف‌ها و دیوارها
بعد از آن‌که اسکلت‌سازی تمام شد، می‌توان گفت بخش سخت کار را پشت سر گذاشته‌اید. حالا چینش سقف هم به‌وسیله تیرچه بلوک یا یونولیت و چینش دیوارها با آجرهای سفالی انجام می‌شود.
مراحل ساخت داخلی ساختمان
تأسیسات: در این مرحله باید تأسیسات ساختمان را اجرا کنید. تأسیسات شاید به اندازه ساختن بیس ساختمان مهم نباشد، اما اهمیت آن کم هم نیست. چراکه بی‌کیفیت‌بودن تأسیسات همیشه اهالی ساختمان را آزرده کرده و مشکلاتی برای آن‌ها ایجاد می‌کند. پس آب، فاضلاب، گاز و برق باید به‌درستی در ساختمان اجرا شود.
شبکه آب‌رسانی آتش‌نشانی هم در همین مرحله اجرا می‌شود. هم‌چنین اگر بخواهید برای ساختمان آسانسور بسازید، در همین مرحله باید آهن‌کشی آن انجام شود. در ادامه ساخت تأسیسات، کف‌سازی انجام می‌شود. بعد از نصب چارچوب در و پنجره، بتن پاشی نما و سفیدکاری دیوارها و سقف‌ها شروع می‌شود.
نازک‌کاری داخلی ساختمان و نمای بیرونی: در مراحل پایانی باید نمای بیرونی ساختمان تکمیل شود که معمولاً از آجر، سنگ و کامپوزیت یا سایر متریال در این بخش استفاده می‌شود. در داخل هم بخش زیادی از دیوارها و سقف گچ‌کاری می‌شود. در بعضی اتاق‌ها هم از کاغذدیواری استفاده می‌شود. یکی از متریالی که برای زیباسازی نمای داخلی استفاده می‌شود، کاشی و سرامیک است. سرامیک‌ها معمولاً برای پوشش کف و کاشی برای دیوارهای حمام و دستشویی و آشپزخانه استفاده می‌شوند.