آیا تا به حال، سقف طاق ضربي را مشاهده كردهايد؟ اين سقف‌ها، از جمله سقف‌های قديمی هستند كه در ايران باستان رواج بسياری داشتند. استفاده از سقف طاق ضربی امروزه بسيار محدود شده است اما می‌توان در برخی از پروژه‌های كوچك با نظر معمار از اين نوع سقف‌ها استفاده كرد. طراحی سقف طاق ضربی، با توجه به عملکرد سازه مدنظر و نوع ساخت آن به شکل‌های گوناگونی امکان‌پذیر است. اما با توجه به اهمیتی که این سقف‌ها در ساختمان‌سازی دارند، باید در طراحی آن‌ها، دقت بیش‌تری صورت گیرد تا سقف طاق ضربی بتواند در برابر نیروهایی که به آن وارد می‌شود، مقاومت بالایی داشته باشد. به طور مثال در مناطقی که امکان بروز حوادث طبیعی مانند زلزله زیاد است، از این نوع سقف‌ها به علت سختی کم آن‌ها استفاده نمی‌کنند. در اين مقاله قصد داريم شما را با سقف طاق ضربی، مزايا و معايب و نحوه اجرای آن آشنا كنيم؛ پس تا پايان این مقاله همراه ما باشيد.
سقف طاق ضربی چیست؟
جدول محتوای مقاله
یکی از سقف‌های قدیمی و سنتی که در ایران باستان بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته، سقف طاق ضربی است که در شهرهای قدیمی مانند یزد اجرا می‌شد. اما امروزه سقف طاق ضربی همانند گذشته مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و علت آن، این است که این نوع سقف‌ها وزن بالایی دارند و مقاومت خوبی در هنگام زلزله ندارند. بنابراین، به جای این سقف‌ها، از سیستم‌های سقفی مدرن و جدید مثل سقف تیرچه بلوک استفاده می‌کنند. سقف طاق ضربی را نمی‌توان برای ساختمان‌هایی که دارای تعداد طبقات زیاد هستند، به کار برد. اما در گذشته به دلیل سرعت بالای اجرای سقف طاق ضربی و استفاده از مصالح ساختمانی رایج، تخصص بالایی برای ساخت آن‌ها نیاز نبود و با کم‌ترین هزینه، این سقف‌ها را اجرا می‌کردند.
مصالح مورد نیاز برای اجرا و ساخت سقف طاق ضربی
سقف طاق ضربی را می‌توان با مصالح ساختمانی رایج مانند ملات گچ و خاک، سیمان و آجر فشاری اجرا کرد که با استفاده از نیروی دست، آجرهای فشاری را همراه با فشار کم ملات گچ و خاک به صورت قوسی قرار می‌دهند. طراحی قوسی شکل این سقف‌ها علاوه‌بر زیبایی، برای منتقل‌کردن نیروهای وارد بر سقف به تیرهای فرعی است.
معایب سقف طاق ضربی چیست؟
سقف‌های طاق ضربی، دارای لرزش‌های بسیاری هستند به شکلی که با راه‌رفتن بر روی آن‌ها، این لرزش احساس می‌شود. برای این که لرزش سقف‌های طاق ضربی کم‌تر شود از ترفندهای مختلفی مانند کارگذاشتن میلگردهایی در بین تیرهای فرعی به صورت ضربدری استفاده می‌شود. به‌علاوه، می‌توان بر روی سقف طاق ضربی، دوغاب گچ ریخت. هم‌چنین، برای این که سختی و استحکام این سقف‌ها افزایش یابد، ملات ماسه سیمان را بین آجر فشاری و تیر فرعی می‌ریزند.
بررسی فنی مزایا و معایب سقف طاق ضربی
مزایای سقف طاق ضربی
- ساخت سقف طاق ضربی سریع است.
- مصالح ساختمانی مورد نیاز برای ساخت این نوع سقف‌ها به راحتی در دسترس است.
- برای ساخت این سقف‌ها به نیروهای حرفه‌ای و متخصص نیاز نیست.
- هزینه طراحی و ساخت سقف‌های طاق ضربی پایین است.
- پس از اجرای این سقف‌ها می‌توان در صورت نیاز، برخی از قسمت‌های ساختمان را تغییر داد.
معایب سقف طاق ضربی
- سقف طاق ضربی پایداری و انسجام کافی ندارد.
- آهن به‌کاررفته در این سقف‌ها در تماس با سیلیکات گچ، دچار خوردگی می‌شود.
- وزن سقف طاق ضربی بالا می‌باشد که در دیافراگم آن، استحکام کافی وجود ندارد و به همین علت، در صورت بروز زلزله، احتمال فروریختن آوار سنگین و واردشدن صدمات بسیاری به ساکنان وجود دارد.
- تاسیسات مختلفی مانند انواع لوله‌ها، نمی‌توانند از روی این سقف‌ها رد شوند مگر این که ضخامت سقف را افزایش دهند که این کار باعث سنگین‌شدن سقف می‌شود.
نکات اجرایی سقف طاق ضربی
- در ساخت سقف‌های طاق ضربی نباید از آجرهای جوش و خام استفاده کرد زیرا باعث ریزش سقف می‌شوند.
- زمانی که ساخت سقف طاق ضربی به اتمام رسید، دوغابی از گچ را بر روی آن می‌ریزند تا هیچ منافذی باز نماند و استحکام و انعطاف سقف نیز حفظ شود.
- در فصولی از سال که احتمال بارندگی وجود دارد، نباید سقف طاق ضربی را اجرا کرد زیرا باران باعث فاسدشدن گچ موجود در این سقف و فروریختن آن می‌شود.
- تمامی دهانه‌های به‌کاررفته در این سقف‌ها باید دارای اندازه‌های یکسان باشند.
- با استفاده از کرباس و چسب، می‌توان تیرآهن‌ها را پوشاند تا از داخل مشخص نباشند.
- ملاتی که برای ساخت سقف طاق ضربی استفاده می‌شود، ملات یک به دو است.
- قوسی که در طراحی این سقف‌ها در نظر گرفته می‌شود، باید برای تمامی دهانه‌ها یکسان باشد.
نحوه اجرای سقف طاق ضربی
مرحله اول: آماده کردن تیرآهن‌ها
تیرآهنی که برای ساخت سقف طاق ضربی استفاده می‌شود، باید کاملا سالم و بدون ترک خوردگی و پوسیدگی باشد. هم‌چنین، تیرآهن‌ها را نباید در فضای باز و برای طولانی‌مدت با حجم زیاد انبار کرد.
مرحله دوم: تیرریزی
در زمان ساخت سقف طاق ضربی، عده‌ای از افراد، تیرآهن‌ها را مستقیما بر روی دیوارهای آجری می‌گذارند اما این کار کاملا اشتباه است زیرا بال تیرآهن‌ها دارای عرض بسیار کمی هستند و زمانی که فشار بر یک نقطه وارد می‌شود، آجرهایی كه زیر تیرآهن قرار گرفته‌اند، شکسته و خرد می‌شوند. به همین دلیل در کل دیوار از زیر سری بتنی استفاده می‌شود که به صورت کلاف بتنی سراسری در تراز تیرآهن‌ها استفاده می‌شود.
زمانی که در اجرای سقف طاق ضربی، از کلاف افقی استفاده می‌شود، باری که در زیر سقف قرار دارد، باید انتقال یکنواختی به دیوار داشته باشد. تیرآهن‌هایی که برای سقف طاق ضربی مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارای فاصله‌های ۹۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متری هستند. هم‌چنین، در کلاف افقی، صفحات فولادی تعبیه شده‌اند که تیرآهن‌ها به آن‌ها جوش داده می‌شوند. یک تکیه‌گاه مناسب نیز باید برای دهانه طاق ضربی در نظر گرفته شود.
مرحله سوم: نصب میل مهار
برای اجرای سقف طاق ضربی، برای این که تیرها در طول دهانه، دور و نزدیک نشوند، باید از میل مهار سقفی استفاده کرد. اجرا و نصب این میل مهارها، با استفاده از تسمه‌ها و آرماتورها صورت می‌گیرد. میل مهارها با حداقل قطر ۱۰ میلی‌متری و به شکل ضربدری نصب ميی‌شوند. برای این که بتوانید، سقف طاق ضربی را در سریع‌ترین زمان ممکن، طراحی و اجرا کنید، حداقل به سه نیروی انسانی نیاز دارید که یک نفر از آن‌ها، باید سقف طاق ضربی را اجرا کند، ملات‌ها را بکشد و آجرها را کنار یک‌دیگر بچیند. فرد دیگر باید آجرها را آماده کند و به نفر اول تحویل دهد، نفر سوم نیز باید ساخت ملات و ترکیب‌کردن گچ و خاک را انجام دهد.
مراحل اجرای سقف طاق ضربی
در مرحله اول، پوشش روی سقف برداشته می‌شود. مرحله بعدی، نصب و جوش برش‌گیر انجام می‌شود. در مرحله سوم، مش میلگرد نصب می‌شود. سپس حداقل میلگرد حرارتی دال کنترل شده و در پایان نیز، روی میلگردها بتن‌ریزی انجام و سپس سطح بتن، پرداخت می‌شود تا مراقبت‌های لازم از آن صورت گیرد.
نحوه مقاوم‌سازی سقف طاق ضربی
همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، سقف طاق ضربی مقاومت خوبی در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله ندارد و حتی با راه‌رفتن بر روی آن، دچار لرزش بسیاری می‌شود. زمانی که سقف ساختمان که از نوع سقف طاق ضربی است، دچار آسیب و تخریب شود، این تخریب منجر به آسیب به کل ساختمان می‌شود. به همین دلیل برای این که بتوانند مقاومت این سقف‌ها را بالا ببرند، آن‌ها را تبدیل به سقف کامپوزیت یا مرکب می‌کنند. برای این منظور که امکان دسترسی به سطح آجر و تیرآهن‌های سقفی ایجاد شود، ابتدا کف سقف را تخریب کرده و نخاله‌هایی که از این تخریب به دست می‌آید را انتقال می‌دهند.
در گام بعدی، برای این که برش‌گیر را بر روی پروفیل‌های سقف قرار دهند، به کمک جوش، ناودانی‌هایی را به پروفیل سقف متصل می‌کنند و پس از آن، بر روی پروفیل سقف، یک مش فولادی قرار می‌دهند. در گام بعدی، به بتن ریزی کل سقف پرداخته و سقف آسیب‌پذیر که هیچ‌گونه مقاومتی در برابر حوادث مختلف نداشت را به یک سقف بتنی تبدیل می‌کنند. سقف بتنی یا کامپوزیتی علاوه‌بر این که یکپارچه است، باعث حفظ تعادل در نیروهای وارد بر سقف می‌شود.
آیا سقف طاق ضربی منسوخ شده است؟
سقف طاق ضربی، وزنی که بر خودش وارد می‌شود را به شکل یک طرفه انتقال می‌دهد. قوسی که به این دیوارها داده می‌شود، با این که باعث زیبایی سقف می‌شود، اما چون خود سقف وزن زیادی دارد باید این قوس‌ها را به وسیله پوکه پر کرد. به‌علاوه، سقف طاق ضربی، عملکرد خوبی در برابر بارهای قائم دارد ولی عملکرد آن در برابر بارهای جانبی ضعیف است. در پایان باید گفت که با وجود این که سقف طاق ضربی، بسیار زیباست اما امروزه، سقف تیرچه و بلوک، جایگزین آن‌ها شده است.